Συμβολαιογράφος: Ο ρόλος του στην πρόληψη και καταστολή της νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες και της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας
Δημοσιεύτηκε στην ΣΥΜΒΟΛΑΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ, Τόμος ΛΑ – Αρ.Φύλλου 7-8 , Ιανουάριος – Απρίλιος/ Έτος 2019
Το παρακάτω άρθρο αποτέλεσε μέρος της παρουσίας που πραγματοποιήθηκε στο Λουξεμβούργο στις 7/2/2020 στην Επιστημονική ημερίδα του Ινστιτούτου Ερευνών και Μελετών της Ευρωπαϊκής Συμβολαιογραφίας με θέμα «Ο Ευρωπαίος Συμβολαιογράφος απέναντι στις προκλήσεις της Σύγχρονης Κοινωνίας»
Περιεχόμενα:
Ι.- Νομικό Πλαίσιο πρόληψης και καταστολής της νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες και της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας.
Α.- Νομοθεσία
α.- Ευρωπαϊκή Νομοθεσία
β.- Ελληνική έννομη τάξη
Β.- Στάδια νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες
Γ.- Περιεχόμενο της οδηγίας 2015/849/ΕΕ (4ης οδηγίας)
α.- Πράξεις που συνιστούν νομιμοποίηση εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες.
β.- Ορισμοί
γ.- Υπόχρεα πρόσωπα
δ.- Φύλαξη αρχείων και στοιχείων και επεξεργασία προσωπικών δεδομένων
ε.- Δέουσα επιμέλεια ως προς τον πελάτη
1.- Περιπτώσεις εφαρμογής μέτρων δέουσας επιμέλειας
2.- Μέτρα συνήθους δέουσας επιμέλειας
3.- Απλουστευμένη δέουσα επιμέλεια
4.- Αυξημένη δέουσα επιμέλεια
ΙΙ.- Ψηφιοποίηση και χρήση της τεχνολογίας στην αντιμετώπιση της νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες και της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας.
Α.- Μητρώο πραγματικών δικαιούχων-κεντρική πλατφόρμα
1.- Ορισμός
2.- Σύσταση και λειτουργία
Β.- Αναφορά στις αρμόδιες Αρχές – Ηλεκτρονική Εφαρμογή
1.- Υποχρέωση αναφοράς ύποπτων συναλλαγών
2.- Αποχή από συναλλαγές πριν την ενημέρωση της Αρχής
3.- Απαγόρευση γνωστοποίησης
4.- Διαδικασία υποβολής αναφοράς
5.- Συναλλαγές με αλλοδαπούς-Ηλεκτρονική Διεύθυνση notaries@hellenic-Fiu.gr
Γ.- Χρήση ηλεκτρονικής πλατφόρμας για αναζήτηση ύποπτων συναλλαγών (το παράδειγμα της Ισπανικής Συμβολαιογραφίας)
Δ.- Egmont Group
Ε.- Fiu.Net
IΙΙ.- Ενδεικτικοί προειδοποιητικοί δείκτες
Α.- Προειδοποιητικοί δείκτες σχετικά με τον πελάτη
Β.- Προειδοποιητικοί δείκτες για την πηγή των χρημάτων
Γ.- Προειδοποιητικοί δείκτες για την επιλογή του Δικηγόρου ((κατ’ αναλογία και για τον συμβολαιογράφο)
Δ.- Προειδοποιητικοί δείκτες για τη φύση της εντολής
VΙ.- Σύγχρονες εξελίξεις – Ελληνική Συμβολαιογραφία
Α.- Αξιολόγηση της Ελλάδος από τη FATF- Η συμβολή της Ελληνικής Συμβολαιογραφίας
Β.- Ελληνική Προεδρεία στην CNUE
V.- ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Ι.- Νομικό Πλαίσιο πρόληψης και καταστολής της νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες και της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας.
Α.- Νομοθεσία
α.- Ευρωπαϊκή Νομοθεσία
– Η οδηγία 2015/849 του Parlement europeen et du Conseil της 20 Μαίου 2015 «σχετικά με την πρόληψη της χρησιμοποίησης του χρηματοπιστωτικού συστήματος για την νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες δραστηριότητες ή για την χρηματοδότηση της τρομοκρατίας» (4η οδηγία).
Η οδηγία αυτή περιλαμβάνει εκτεταμένες μεταρρυθμίσεις σε σύγκριση με την προηγούμενη (3η οδηγία) 2005/60/ΕΚ , οι οποίες λαμβάνουν υπόψη τις αναθεωρημένες συστάσεις της FATF και τα πρότυπα τα οποία έχουν αναπτυχθεί στο πλαίσιο άλλων διεθνών φορέων που δραστηριοπούνται στην καταπολέμηση των σχετικών συμπεριφορών (ΟΗΕ, Συμβούλιο της Ευρώπης, Egmont Group).
Η οδηγία έπρεπε να έχει ενσωματωθεί στο Εθνικό Δίκαιο μέχρι της 26.6.2017. Για τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης που δεν την έχουν ενσωματώσει στην καθορισμένη προθεσμία έχει ήδη κινηθεί η προβλεπόμενη από την Ενωσιακή Νομοθεσία διαδικασία κυρώσεων.
-Η οδηγία 218/843 του Parlement europeen et du Conseil της 30 Μαίου 2018 (5η οδηγία) τροποποιεί την 4η οδηγία και τα Κράτη Μέλη είχαν προθεσμία μέχρι τις 10 Ιανουαρίου 2020 για να την ενσωματώσουν στο Εθνικό τους Δίκαιο. Με την οδηγία αυτή λαμβάνονται περαιτέρω μέτρα για την αύξηση της διαφάνειας των χρηματοπιστωτικών συναλλαγών με στόχο τη βελτίωση του υφιστάμενου προληπτικού πλαισίου. Επίσης ενισχύεται η δημόσια πρόσβαση σε πληροφορίες σχετικές με τον πραγματικό δικαιούχο.
β.- Ελληνική έννομη τάξη
Με το Ν.2331/1995 ενσωματώθηκε στην Ελληνική έννομη τάξη (με αρκετή καθυστέρηση) η πρώτη Κοινοτική οδηγία για την νομιμοποίηση εσόδων.
Με το Ν.3424/2005 ενσωματώθηκε στην Ελληνική έννομη τάξη (επίσης με αρκετή καθυστέρηση) η δεύτερη Κοινοτική οδηγία.
Με το Ν. 3691/2008 ενσωματώθηκε στην Ελληνική έννομη τάξη η οδηγία 2005/60 ΕΚ (3η οδηγία) και μια σειρά συστάσεων της FATF
Με το Ν. 4557/2018 ενσωματώθηκε στην Ελληνική έννομη τάξη η 4η οδηγία . Επειδή η ενσωμάτωση της οδηγίας απαιτούσε σωρεία τροποποιήσεων και αντικαταστάσεων του υφιστάμενου Νόμου (Ν.3691/2008) επιλέχθηκε η λύση νέου νομοθετήματος που συνδυάζει τις υφιστάμενες διατάξεις με εκείνες της υπό ενσωμάτωσης οδηγίας. Στο πρώτο μέρος (άρθρα 1 έως 46) περιλαμβάνεται η ενσωμάτωση των διατάξεων της οδηγίας και στο δεύτερο μέρος (άρθρα 47 έως 55) περιλαμβάνονται οι οργανωτικές διατάξεις για την Αρχή καταπολέμησης της νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες. Επίσης ενσωματώνονται τα παραρτήματα ΙΙ και ΙΙΙ της οδηγίας (παράρτημα Ι και ΙΙ του Νόμου αντίστοιχα) ως προς την ύπαρξη δυνητικά χαμηλότερου και δυνητικά υψηλότερου κινδύνου νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες και χρηματοδότηση της τρομοκρατίας.
Β.- Στάδια νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες
Η Νομιμοποίηση εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες είναι παγκόσμιο φαινόμενο και αφορά όλες τις χώρες. Οι δράστες αναζητούν χώρες όπου η πιθανότητα εντοπισμού και σύλληψης τους είναι περιορισμένη λόγω αδύναμων ή μη αποτελεσματικών μέτρων αντιμετώπισης και καταστολής της νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες.
Οι μέθοδοι νομιμοποίησης, σύμφωνα με τη διεθνώς επικρατούσα τυπολογία, διακρίνονται σε τρία στάδια: Στάδιο τοποθέτησης, στάδιο διαστρωμάτωσης, στάδιο ενσωμάτωσης.
1.- Στάδιο τοποθέτησης: Το ρευστό χρήμα διοχετεύεται και αναμειγνύεται με νόμιμα κεφάλαια ή απλά κατατίθεται σε χρηματοπιστωτικά ιδρύματα. Με την ολοκλήρωση της φάσης αυτής τα έσοδα των εγκληματικών ενεργειών δεν έχουν πλέον μορφή ρευστού χρήματος.
2.-Στάδιο διαστρωμάτωσης: Στόχος σε αυτό το στάδιο είναι η απόκρυψη της εγκληματικής προέλευσης των προϊόντων. Τα χρήματα μεταφέρονται και διαιρούνται συχνά μεταξύ τραπεζικών λογαριασμών χωρών, ατόμων ή εταιρειών.
3.- Στάδιο ενσωμάτωσης:
Α.- Δικαιολόγηση: Δημιουργία μιάς φαινομενικά νόμιμης προέλευσης των προϊόντων παράνομης δραστηριότητας π.χ. αγορά και πώληση ακίνητης περιουσίας, επινόηση κερδών από τυχερά παίγνια, κληρονομιές κ.λ.π., υποτιμολόγηση, υπερτιμολόγηση
Β.- Επένδυση: Χρήση προϊόντων παράνομης δραστηριότητας για ίδιο όφελος, π.χ. κατανάλωση (τρόπος ζωής, κοσμήματα, οχήματα) και επένδυση (π.χ. ακίνητη περιουσία, αξιόγραφα, χρηματοδότηση επιχειρηματικών δραστηριοτήτων)
Γ.- Περιεχόμενο της οδηγίας 2015/849/ΕΕ (4ης οδηγίας) και του Ν.4557/2018. Διατάξεις συμβολαιογραφικού ενδιαφέροντος.
α.- (Άρθρο 1 της οδηγίας και άρθρο 2 του Ν.4557/2018)
Νομιμοποίηση εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες (ξέπλυμα χρήματος) συνιστούν οι εξής πράξεις:
- Μετατροπή ή μεταβίβαση περιουσίας εν γνώσει ότι προέρχεται από εγκληματική δραστηριότητα (π.χ. τρομοκρατία, ναρκωτικά, δωροδοκία, απάτη, σωματεμπορία, λαθρεμπορία, φοροδιαφυγή)
- Απόκρυψη ή συγκάλυψη της αλήθειας αναφορικά με τη φύση, προέλευση και διάθεση περιουσίας εν γνώσει του γεγονότος ότι προέρχεται από εγκληματική δραστηριότητα
- Απόκτηση, κατοχή ή χρήση περιουσίας εν γνώσει, κατά το χρόνο κτήσης, ότι προέρχεται από εγκληματική δραστηριότητα
- Χρησιμοποίηση του χρηματοπιστωτικού τομέα με την τοποθέτηση σε αυτόν ή τη διακίνηση μέσω αυτού εσόδων που προέρχονται από εγκληματικές δραστηριότητες
β.- (Άρθρο 3 της οδηγίας και άρθρο 3 του Ν.4557/2018) ορισμοί
Μεταξύ άλλων ορισμών που αναφέρονται στο άρθρο 3 της οδηγίας σημαντικό είναι να αναφερθούν οι εξής:
Πολιτικώς εκτεθειμένα Πρόσωπα: Τα φυσικά πρόσωπα στα οποία έχουν ή είχαν ανατεθεί σημαντικά δημόσια λειτουργήματα ενδεικτικά: Οι αρχηγοί κρατών, αρχηγοί κυβερνήσεων, υπουργοί, τα μέλη διοικητικών οργάνων πολιτικών κομμάτων, τα μέλη κοινοβουλίων, τα μέλη Ανώτατων Δικαστηρίων, τα μέλη Διοικητικών Συμβουλίων Κεντρικών Τραπεζών, υψηλόβαθμοι αξιωματικοί Ενόπλων Δυνάμεων, οι Πρέσβεις και επιτετραμμένοι διπλωμάτες, τα μέλη Διοικητικών Οργάνων Διοικητικών Επιχειρήσεων, οι Διευθυντές και Μέλη Διοικητικού Συμβουλίου Διεθνών Οργανισμών.
Στενοί συγγενείς: Στους στενούς συγγενείς των πολιτικώς εκτεθειμένων προσώπων περιλαμβάνονται οι σύζυγοι ή πρόσωπα εξομοιούμενα με συζύγους σύμφωνα με την εκάστοτε Εθνική Νομοθεσία (όπως π.χ. σύμφωνα με το Ελληνικό Δίκαιο πρόσωπα με τα οποία έχει συναφθεί σύμφωνο συμβίωσης), τα τέκνα και οι σύζυγοι τους, οι γονείς.
Στενοί συνεργάτες: Πρόσωπα που είναι γνωστά ως στενοί συνεργάτες των πολιτικώς εκτεθειμένων προσώπων.
Ύποπτη συναλλαγή ή δραστηριότητα. Η συναλλαγή ή δραστηριότητα από την οποία εκτιμάται ότι προκύπτουν υπόνοιες για πιθανή απόπειρα ή διάπραξη των αδικημάτων που αναφέρονται ανωτέρω ή για εμπλοκή σε εγκληματικές δραστηριότητες με βάσει α) την αξιολόγηση των στοιχείων της συναλλαγής (φύση της συναλλαγής, κατηγορία χρηματοπιστωτικού μέσου, συχνότητα και πολυπλοκότητα και το ύψος της συναλλαγής καθώς και η χρήση ή μη μετρητών). β) του προσώπου (επάγγελμα, οικονομική επιφάνεια, συναλλακτική ή επιχειρηματική συμπεριφορά, η φήμη, το παρελθόν).
Ασυνήθης συναλλαγή ή δραστηριότητα. Η συναλλαγή ή δραστηριότητα που δεν συνάδει με την επιχειρηματική ή επαγγελματική συμπεριφορά του συναλλασσόμενου ή του πραγματικού δικαιούχου ή με την οικονομική τους επιφάνεια .
Ενδείξεις συναλλαγών και δραστηριοτήτων που πρέπει να θεωρούνται ως ασυνήθης ή ύποπτες για νομιμοποίηση εσόδων είναι:
Απροθυμία πελάτη να προσκομίσει κατά τη σύναψη της συναλλαγής τα προβλεπόμενα έγγραφα επαλήθευσης της ταυτότητας του
Επιμονή του πελάτη για διενέργεια και πληρωμή σε μετρητά συναλλαγών μεγάλης αξίας
Χρησιμοποιείται προσωπικός λογαριασμός του ιδιοκτήτη ή του υπαλλήλου εταιρείας, αντί του εταιρικού λογαριασμού, για τη διενέργεια συναλλαγών της εταιρείας.
Πραγματοποιούνται αγορές αγαθών μεγάλης αξίας, όπως σκαφών αναψυχής, πολυτελών αυτοκινήτων ή έργων τέχνης, από πρόσωπα εγκατεστημένα σε περιοχή εξωχώριων δραστηριοτήτων ή χώρα χαμηλής φορολογίας, των οποίων ο πραγματικός δικαιούχος είναι φυσικό πρόσωπο με δηλούμενο εισόδημα που δεν δικαιολογεί τις αγορές αυτές.
Δικηγόρος φέρεται να χρησιμοποιεί προσωπικούς του λογαριασμούς για συναλλαγές φυσικών ή νομικών προσώπων που εκπροσωπεί
Ασυνήθης νευρικότητα στη συμπεριφορά προσώπων κατά τη διεξαγωγή συναλλαγής
Επαναλαμβανόμενες όμοιες συναλλαγές για ποσά λίγο κάτω από το ελάχιστο όριο, για το οποίο απαιτείται εφαρμογή μέτρων δέουσας επιμέλειας.
Συχνή αλλαγή διεύθυνσης του πελάτη που δεν δικαιολογείται από την επαγγελματική του δραστηριότητα
Περιπτώσεις πελατών, των οποίων αλλάζει συνεχώς η εμφάνιση και η συμπεριφορά, υποδηλώνοντας αλλαγή του βιοτικού τους επιπέδου
Αρχή: η Αρχή Καταπολέμησης της νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες που αναφέρεται στο άρθρο 47 του Ν.4557/2018
Εγκληματική δραστηριότητα : η διάπραξη των βασικών αδικημάτων που αναφέρονται στο άρθρο 4 του Ν. 4557/2018 , ενδεικτικά : εγκληματική οργάνωση, δωροληψία και δωροδοκία υπαλλήλου, ναρκωτικά, όπλα, πυρομαχικά, εκρηκτικές ύλες, εμπορία επιρροής-μεσάζοντες και δωροληψία-δωροδοκία στον ιδιωτικό τομέα (είναι αδικήματα που προστέθηκαν λόγω της προτροπής προς την Ελλάδα, στο πλαίσιο της έκθεσης αξιολόγησης της για την εφαρμογή της σύμβασης του ΟΗΕ κατά της διαφθοράς UNCAC, να εναχθούν ρητώς στα βασικά αδικήματα για το ξέπλυμα όλα τα αδικήματα της σύμβασης), απάτη με υπολογιστή, σωματεμπορία, φοροδιαφυγή και κάθε αδίκημα που τιμωρείται με ποινή στερητική της ελευθερίας, της οποίας το ελάχιστο όριο είναι άνω των 6μηνών και από το οποίο προκύπτει περιουσιακό όφελος.
γ.- (Άρθρο 2, άρθρο 4 και άρθρο 46 της οδηγίας και άρθρο 5 του Ν.4557/2018) Υπόχρεα πρόσωπα:
Σύμφωνα με τις διατάξεις της οδηγίας και του Ν.4557/2018 οι συμβολαιογράφοι συμπεριλαμβάνονται στα υπόχρεα πρόσωπα που υπόκεινται στις υποχρεώσεις του Νόμου όταν συμμετέχουν, είτε ενεργώντας εξ ονόματος και για λογαριασμό των πελατών τους σε χρηματοπιστωτικές συναλλαγές ή συναλλαγές επί ακινήτων, είτε βοηθώντας στο σχεδιασμό ή στην υλοποίηση συναλλαγών για τους πελάτες τους σχετικά με:
1.- Αγορά ή πώληση ακινήτων
2.- Τη διαχείριση χρημάτων, τίτλων ή άλλων περιουσιακών στοιχείων των πελατών τους
3.- Το άνοιγμα ή τη διαχείριση τραπεζικών λογαριασμών
4.- Την οργάνωση των αναγκαίων εισφορών για τη σύσταση, λειτουργία ή διοίκηση εταιρειών
5.- Τη σύσταση, λειτουργία ή διοίκηση εταιρειών, εμπιστευμάτων ( trusts)
Η δραστηριοποίηση του συμβολαιογράφου σε κάποιες από τις ανωτέρω υποθέσεις έχει ως συνέπεια ο συμβολαιογράφος (τηρώντας τις σχετικές διατάξεις του Νόμου για το ξέπλυμα χρήματος) να οφείλει:
1.- Την τήρηση μέτρων δέουσας επιμέλειας ως προς τον πελάτη
2.- Την τήρηση αρχείων και οποιονδήποτε στοιχείων για χρήση στο πλαίσιο έρευνας και διερεύνησης των προβλεπομένων εγκλημάτων.
3.- Την αναφορά κάθε ύποπτης συναλλαγής προς τις αρμόδιες αρχές με δική του πρωτοβουλία.
4.- Την χορήγηση στοιχείων σχετικών με τις ύποπτες συναλλαγές σε ανταπόκριση αιτημάτων των αρμοδίων αρχών.
5.- Τη μη γνωστοποίηση στον πελάτη πληροφοριών σχετικών με τη διεξαγωγή των ερευνών για τις άδικες πράξεις.
6.- Την συνέχιση της παροχής των υπηρεσιών του στον πελάτη, ακόμα και αν γνωρίζει ή υποπτεύεται, ότι οι συναλλαγές συνδέονται ή αφορούν ξέπλυμα βρώμικου χρήματος ή χρηματοδότηση τρομοκρατικών πράξεων, προκειμένου να διευκολύνουν τη δίωξη του.
δ.- (άρθρο 40 και άρθρο 42 της οδηγίας και άρθρο 40 του Ν.4557/2018) Φύλαξη αρχείων και στοιχείων από υπόχρεα πρόσωπα και (άρθρο 41 και άρθρο 43 της οδηγίας και άρθρο 31 του Ν.4557/2018) επεξεργασία προσωπικών δεδομένων
Τα υπόχρεα πρόσωπα οφείλουν να φυλάσσουν για πέντε έτη
- Έγγραφα και πληροφορίες εφαρμογής μέτρων συνήθους δέουσας επιμέλειας (πιστοποίηση και επαλήθευση της ταυτότητας των πελατών και των πραγματικών δικαιούχων)
- Πρωτότυπα ή αντίγραφα παραστατικά αναγκαία για τον προσδιορισμό των συναλλαγών
- Στοιχεία επιχειρηματικής, εμπορικής και επαγγελματικής αλληλογραφίας πελατών που αποδεικνύουν τη συμμόρφωση των υπόχρεων προσώπων προς τις εκ του νόμου υποχρεώσεις τους
- Σημαντικό είναι να τονιστεί ότι η επεξεργασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα με σκοπό την πρόληψη νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες θεωρείται ζήτημα δημόσιου συμφέροντος
ε.- Δέουσα επιμέλεια ως προς τον πελάτη
Προβλέπονται ρητά στον νόμο και στην οδηγία οι περιπτώσεις εφαρμογής των μέτρων δέουσας επιμέλειας. Υπάρχουν περιπτώσεις κατά τις οποίες οι υπό κρίση συναλλαγές υποκρίπτουν περιορισμένο κίνδυνο για την νομιμοποίηση εσόδων οπότε στις περιπτώσεις αυτές προβλέπονται απαλλαγές για την εκπλήρωση των μέτρων δέουσας επιμέλειας με αποτέλεσμα να απαιτείται απλουστεμένη δέουσα επιμέλεια προς τον πελάτη. Επίσης υπάρχουν περιπτώσεις κατά τις οποίες είναι αυξημένος ο κίνδυνος για εκμετάλλευση των υπηρεσιών των υπόχρεων προσώπων για νομιμοποίηση εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες και χρηματοδότησης της τρομοκρατίας οπότε απαιτείται στις περιπτώσεις αυτές η τήρηση μέτρων αυξημένης επιμέλειας.
1.- (Άρθρο 11 και 12 της οδηγίας και άρθρο 12 του Ν.4557/2018) Περιπτώσεις εφαρμογής μέτρων δέουσας επιμέλειας
Τα υπόχρεα πρόσωπα εφαρμόζουν τα μέτρα δέουσας επιμέλειας ως προς τον πελάτη μεταξύ άλλων και στις εξής περιπτώσεις:
α.- Σύναψη επιχειρηματικής σχέσης (Ως επιχειρηματική σχέση νοείται η επιχειρηματική, επαγγελματική ή εμπορική σχέση η οποία συνδέεται με τις επαγγελματικές δραστηριότητες των υπόχρεων προσώπων και η οποία αναμένεται, κατά το χρόνο σύναξης της, ότι θα έχει κάποια διάρκεια.
β.- Περιστασιακή συναλλαγή σε ποσό ίσο ή μεγαλύτερο των 15.000 ευρώ
γ.- Υπόνοια νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες ή χρηματοδότησης της τρομοκρατίας
δ.- Αμφιβολίες για την ακρίβεια και επάρκεια των στοιχείων πιστοποίησης του πελάτη ή του πραγματικού δικαιούχου
Βασική παροδοχή του Νόμου και της οδηγίας είναι ότι ο κίνδυνος της νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες και της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας δεν είναι ο ίδιος σε κάθε συναλλαγή. Η ύπαρξη υπόνοιας ή υποψίας για την τέλεση ή την απόπειρα τέλεσης του εγκλήματος μέσω συναλλαγών δεν προσδιορίζεται από αντικειμενικά στοιχεία αλλά προκύπτει από την κρίση, και τις ικανότητες του συμβολαιογράφου.
Τα μέτρα δέουσας επιμέλειας πρέπει να λαμβάνονται από τα υπόχρεα πρόσωπα και για τους υπάρχοντες πελάτες, αλλά, σύμφωνα με την προσέγγιση αξιολόγησης κινδύνου. Τα υπόχρεα πρόσωπα πρέπει να προβαίνουν σε επικαιροποίηση των στοιχείων και πληροφοριών του πελάτη, εφόσον τα στοιχεία που έχουν ήδη στη διάθεση τους δεν επαρκούν για να προβούν στην εξέταση της συμβατότητας των συναλλαγών του με το διαμορφωμένο οικονομικό του προφίλ, λαμβανομένου υπόψη του βαθμού κινδύνου.
Ο βαθμός κινδύνου εξαρτάται από τα κάτωθι:
α.- Επαγγελματική δραστηριότητα
β.- Οικονομικό μέγεθος του πελάτη
γ.- Σκοπός της επιχειρηματικής σχέσης
δ.- Τύπος, την συχνότητα και αξία των διενεργούμενων συναλλαγών
ε.- Προέλευση και προορισμός των κεφαλαίων
2.- (Άρθρο 13, Άρθρο 14 και παράρτημα 1 της οδηγίας, άρθρο 13 του Ν.4557/2018) Μέτρα συνήθους δέουσας επιμέλειας
α.- Εξακρίβωση της ταυτότητας του πελάτη, πριν από τη σύναψη της επιχειρηματικής σχέσης ή τη διενέργεια της συναλλαγής
β.- Εξακρίβωση της ταυτότητας του πραγματικού δικαιούχου
γ.- Αξιολόγηση και ανάλογα με την περίπτωση, συλλογή πληροφοριών για το αντικείμενο και τον σκοπό της επιχειρηματικής σχέσης
δ.- Άσκηση συνεχούς εποπτείας όσον αφορά την επιχειρηματική σχέση, με ενδελεχή εξέταση των συναλλαγών που πραγματοποιούνται κατά τη διάρκεια αυτής
ε.- Τήρηση ενημερωμένων εγγράφων, δεδομένων ή πληροφοριών
στ.- Άρνηση σύναψης της συναλλαγής σε περίπτωση αδυναμίας συμμόρφωσης με τις απαιτήσεις δέουσας επιμέλειας ως προς τον πελάτη και ερευνά για το εάν υπάρχει υποχρέωση αναφοράς στην αρχή. Δεν υπάρχει υποχρέωση αναφοράς των ανωτέρω ως προς το συμβολαιογράφο όταν ενεργεί στο πλαίσιο της αξιολόγησης της Νομικής κατάστασης των πελατών του.
3.- (Άρθρο 15 και άρθρο 16 της οδηγίας και άρθρο 15 του Ν.4557/2018) Απλουστευμένη δέουσα επιμέλεια
α.- Επαλήθευση της ταυτότητας του πελάτη ή του πραγματικού δικαιούχου μετά τη σύναψη της επιχειρηματικής σχέσης και αφού οι συναλλαγές του πελάτη υπερβούν κάποιο εύλογο ποσοτικό όριο
β.- Μείωση της συχνότητας της επικαιροποίησης στοιχείων του οικονομικού προφίλ του πελάτη
γ.- Μείωση του βαθμού παρακολούθησης της συναλλακτικής δραστηριότητας του πελάτη βάσει εύλογου ποσοτικού ορίου και
δ.- Μη συλλογή αποδεικτικών στοιχείων για τον σκοπό της επιχειρηματικής σχέσης όταν αυτή τεκμαίρεται από τον τύπο των διεξαγόμενων συναλλαγών
4.- (Άρθρο 18 της οδηγίας και άρθρο 16 του Ν.4557/2018) Αυξημένη δέουσα επιμέλεια
α.- Συναλλαγές με πελάτες τρίτων χωρών
β.- Πολύπλοκες και ασυνήθιστα μεγάλες συναλλαγές χωρίς προφανή οικονομικό σκοπό ή νόμιμο σκοπό
Οι συμβολαιογράφοι ως υπόχρεα πρόσωπα για να εκτιμήσουν αν μια επιχειρηματική σχέση ή συναλλαγή παρουσιάζει υψηλότερο κίνδυνο νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες, λαμβάνουν υπόψη τουλάχιστον τους παράγοντες που αναφέρονται στο Παράρτημα ΙΙ της οδηγίας και παράρτημα Ι του Ν.4557/2018 και οι οποίοι σχετίζονται με πελάτες (π.χ. ιδιοκτησιακή δομή εταιρείας που φαίνεται ασυνήθιστη ή υπερβολικά πολύπλοκη), χώρες και γεωγραφικές περιοχές (π.χ. χώρες με ελλείψεις αποτελεσματικών συστημάτων καταπολέμησης νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες ή χρηματοδότησης της τρομοκρατίας ή υψηλά επίπεδα διαφθοράς και οργανωμένου εγκλήματος), καθώς και με συγκεκριμένα προϊόντα, υπηρεσίες, συναλλαγές ή διαύλους παροχής υπηρεσιών (π.χ. επιχειρηματικές σχέσεις ή συναλλαγές εξ αποστάσεως).
γ. Συναλλαγές με πολιτικώς εκτεθειμένα πρόσωπα, τα μέλη της οικογένειας και τους στενούς συνεργάτες αυτών
Η αναζήτηση για το αν κάποιο πρόσωπο ανήκει στα πολιτικώς εκτειθέμενα πρόσωπα μπορεί να γίνει με αναζήτηση μέσω διαδικτύου π.χ. www.transparency.org, www.wolfsberg-principles.com .
II.- Ψηφιοποίηση και χρήση της τεχνολογίας στην αντιμετώπιση της νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες και της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας.
Α.- Μητρώο πραγματικών δικαιούχων-κεντρική πλατφόρμα
1.- (Άρθρο 3 της οδηγίας και άρθρο 3 του Ν.4557/2018) Ορισμός πραγματικού Δικαιούχου
Το ή τα φυσικά πρόσωπα, στα οποία τελικά ανήκει ο πελάτης, νομικό πρόσωπο ή νομική οντότητα, ή τα οποία ελέγχουν αυτόν, καθώς και το ή τα φυσικά πρόσωπα για λογαριασμό των οποίων διεξάγεται συναλλαγή ή δραστηριότητα.
α.- Ένδειξη άμεσου ελέγχου: κατοχή ποσοστού μετοχών ή ιδιοκτησιακού δικαιώματος άνω του 25% μιας εταιρείας από φυσικό πρόσωπο
β.- Ένδειξη έμμεσου ελέγχου: κατοχή ποσοστού μετοχών ή ιδιοκτησιακού δικαιώματος άνω του 25% μιας εταιρείας από άλλη εταιρεία, ο έλεγχος της οποίας ασκείται από φυσικό ή φυσικά πρόσωπα ή από περισσότερες εταιρείες που ελέγχονται από το ίδιο ή τα ίδια φυσικά πρόσωπα
(Σε περιπτώσεις όπου δεν υπάρχει φυσικό πρόσωπο του οποίου η ταυτότητα να μπορεί να εξακριβωθεί ως ο πραγματικός δικαιούχος μπορούν να θεωρηθούν τα ανώτερα διοικητικά στελέχη που διευθύνουν την εταιρεία ως πραγματικοί δικαιούχοι).
2.- (Αρθρο 20 του Ν.4557/2018) Σύσταση και λειτουργία Μητρώου Πραγματικών Δικαιούχων
Τα νομικά πρόσωπα & οι νομικές οντότητες με καταστατική έδρα στην Ελλάδα έχουν υποχρέωση να τηρούν σε ειδικό μητρώο στην έδρα τους τα στοιχεία των πραγματικών τους δικαιούχων και να τα χορηγούν στα υπόχρεα πρόσωπα όταν αυτά λαμβάνουν μέτρα δέουσας επιμέλειας
Σύμφωνα με τις διατάξεις της οδηγίας προβλέπεται η σύσταση Κεντρικού Μητρώου Πραγματικών Δικαιούχων και η υποχρέωση καταχώρησης των ειδικών μητρώων στο Κεντρικό Μητρώο Πραγματικών Δικαιούχων και η πρόβλεψη κυρώσεων σε περίπτωση μη καταχώρισης. Στο κεντρικό μητρώο πραγματικών δικαιούχων συλλέγονται και διατηρούνται επαρκείς, ακριβείς και επίκαιρες πληροφορίες.
Η καταχώριση γίνεται με ηλεκτρονικό τρόπο βάσει εφαρμογής με την χρήση της οποίας ενημερώνεται η πλατφόρμα του μητρώου πραγματικών δικαιούχων. Η είσοδος γίνεται με τη χρήση κωδικών που παρέχονται από τις αρμόδιες Αρχές.
Πρόσβαση στο Κεντρικό Μητρώο Πραγματικών Δικαιούχων, έχουν μεταξύ άλλων, τα υπόχρεα πρόσωπα αποκλειστικά στο πλαίσιο της εφαρμογής των μέτρων δέουσας επιμέλειας
Η πρόσβαση αυτή θα γίνεται με τη χρήση ηλεκτρονικών μέσων
Στην Ελλάδα η παραγωγική λειτουργία της πλατφόρμας έχει προσωρινά ανασταλεί, γιατί έχουν προκύψει πολλά θέματα που πρέπει να διευκρινιστούν (πως ορίζεται ο πραγματικός δικαιούχος, πως προστατεύονται τα δικαιώματα του δικαιούχου, πρόσβαση τρίτων στις πληροφορίες του Κεντρικού Μητρώου κ.λ.π.). Στο Μητρώο αυτό θα έχουν πρόσβαση οι ΑΑΔΕ, ΣΔΟΕ, Δ/ΝΣΗ ΕΡΕΥΝΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΣ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΙ ΕΙΣΑΓΓΕΛΕΙΣ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΣΤΥΝΟΜΙΑ καθώς επίσης τα φυσικά και Νομικά Πρόσωπα τα οποία είναι υπόχρεα να λαμβάνουν μέτρα δέουσας επιμέλειας έναντι των πελατών τους (Τράπεζες, Λοιποί χρηματοπιστωτικοί οργανισμοί, συμβολαιογράφοι, δικηγόροι, λογιστές, μεσίτες, ενεχυροδανειστές). Τυχόν μεταβολές πρέπει να κοινοποιούνται εντός εξήντα ημερών .
Όπως έχει τονιστεί από Κυβερνητικούς παράγοντες το Μητρώο Πραγματικών Δικαιούχων, δεν είναι μόνο Ευρωπαϊκή υποχρέωση της χώρας αλλά και χρέος προς τους πολίτες που θέλουν ασφαλείς και καθαρές συναλλαγές. Η Τεχνολογία πρέπει να τίθεται στην υπηρεσία της Νομιμότητας και της διαφάνειας.
Οι Αστικές Επαγγελματικές Εταιρείες Συμβολαιογράφων είναι υπόχρεοι καταχώρησης των στοιχείων στο Κεντρικό Μητρώο πραγματικών δικαιούχων.
Β.- Αναφορά στις Αρχές-Ηλεκτρονική Εφαρμογή
1.- Αναφορά ύποπτων συναλλαγών στις αρμόδιες Αρχές (Άρθρο 33 και Άρθρο 34 της οδηγίας, άρθρο 22 του Ν.4557/2018)
Οι συμβολαιογράφοι ως υπόχρεα πρόσωπα έχουν υποχρέωση να προβούν σε:
α.- Άμεση ενημέρωση όταν υπάρχει σοβαρή ένδειξη ή υποψία ότι χρηματικά ποσά, ανεξαρτήτως του ύψους τους, συνιστούν έσοδα από εγκληματικές δραστηριότητες ή σχετίζονται με χρηματοδότηση της τρομοκρατίας.
β.- Παροχή όλων των απαιτούμενων πληροφοριών και στοιχείων σε κάθε αρμόδια αρχή
2.- Αποχή από συναλλαγές πριν την ενημέρωση της Αρχής (Άρθρο 35 της οδηγίας και άρθρο 23 του Ν.4557/2018)
Οι συμβολαιογράφοι απέχουν υποχρεωτικώς από τη διενέργεια συναλλαγών, για τις οποίες γνωρίζουν ή υποπτεύονται ότι σχετίζονται με προϊόντα εγκληματικών δραστηριοτήτων ή συνδέονται με χρηματοδότηση της τρομοκρατίας προτού ενημερώσουν την Αρχή (όπως προβλέπεται στο άρθρο 22 του Ν.4557/2018) και συμμορφωθούν με τις οδηγίες της Αρχής. Εφόσον δεν μπορούν να αποφύγουν την διενέργεια των ανωτέρω συναλλαγών ή αποφυγή της διενέργειας τους ενδέχεται να εμποδίσει τις προσπάθειες δίωξης των δικαιούχων αυτών, οι συμβολαιογράφοι θα πρέπει να ενημερώσουν την Αρχή αμέσως μετά την συναλλαγή.
3.- Απαγόρευση γνωστοποίησης (άρθρο 39 της οδηγίας και άρθρο 27 του Ν.4557/2018)
Επίσης οι συμβολαιογράφοι έχουν την υποχρέωση να τηρήσουν το καθήκον εχεμύθειας: Απαγορεύεται η γνωστοποίηση στον πελάτη ή σε τρίτους ότι διαβιβάσθηκαν ή θα διαβιβασθούν αρμοδίως πληροφορίες ή ότι διεξάγεται έρευνα για νομιμοποίηση εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες.
Διευκρινίζεται ρητά ότι η απόπειρα αποτροπής του πελάτη να εμπλακεί σε εγκληματική δραστηριότητα δεν συνιστά γνωστοποίηση.
4.- Διαδικασία υποβολής αναφοράς
Η υποβολή αναφοράς ύποπτων συναλλαγών γίνεται ηλεκτρονικά με χρήση προσωπικών κωδικών και παίρνει αριθμό πρωτοκόλλου. Εχει διανεμηθεί σε όλα τα υπόχρεα πρόσωπα εγχειρίδιο χρήσης της εφαρμογής για την ηλεκτρονική αναφορά ύποπτης συναλλαγής στο οποίο περιγράφεται αναλυτικά η διαδικασία είσοδος στην εφαρμογή και χρήση της τεχνολογίας για την υποβολή της αναφοράς. Επίσης στην εφαρμογή υπάρχει πρότυπο έντυπο αναφοράς που συμπεριλαμβάνει τα βασικά στοιχεία της αναφοράς ύποπτων συναλλαγών.
5.- Συναλλαγές με αλλοδαπούς-ηλεκτρονική διεύθυνση notaries@hellenic-Fiu.gr
Στην Ελλάδα η Εθνική αρμόδια Αρχή, η αρμοδιότητα της οποίας περιγράφεται αναλυτικά στον Ν.4557/2018, έχει ιδρύσει ειδική ηλεκτρονική διεύθυνση αποκλειστικά για τους Συμβολαιογράφους (notaries@hellenic-Fiu.gr). Ο Συμβολαιογράφος έχει υποχρέωση στο τέλος κάθε χρόνου να αποστέλλει στην ηλεκτρονική αυτή διεύθυνση στοιχεία των συμβολαίων στα οποία έχουν συμβληθεί αλλοδαποί (είτε φυσικά πρόσωπα, είτε νομικά πρόσωπα). Μεταξύ των υποχρεωτικά αποστελλόμενων στοιχείων συμπεριλαμβάνονται: αριθμός, ημερομηνία σύνταξης συμβολαίου, τίμημα, όνομα, επίθετο των συμβαλλομένων. Όλα τα στοιχεία αυτά επεξεργάζονται από την Υπηρεσία αυτή , και αποτελούν χρήσιμες πληροφορίες στην προσπάθεια της πρόληψης και της αντιμετώπισης της νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες και από τη χρηματοδότηση της τρομοκρατίας.
Γ.- Χρήση ηλεκτρονικής πλατφόρμας για αναζήτηση ύποπτων συναλλαγών (το παράδειγμα της Ισπανικής Συμβολαιογραφίας)
Έπειτα από τα δυσάρεστα γεγονότα σύλληψης Ισπανών Συμβολαιογράφων και της ολιγοήμερης φυλάκισης τους με την κατηγορία ότι ξέπλεναν χρήματα της μαφίας η Ισπανική συμβολαιογραφία συνέστησε δικό της αυτορρυθμιζόμενο φορέα (self-regulatory body) προς τον οποίο αποστέλλουν στοιχεία όλοι οι συμβολαιογράφοι της χώρας και ανέπτυξε μια ηλεκτρονική πλατφόρμα (O.C.P.) με σκοπό τη βοήθεια της τεχνολογίας και τη συνδρομή της πλατφόρμας στην καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες. Η ηλεκτρονική αυτή πλατφόρμα συλλέγει πληροφορίες από το Συμβολαιογράφο και έπειτα από φιλτράρισμα στέλνει στην Οικονομική Αστυνομία τις ύποπτες συναλλαγές. Η συλλογή των πληροφοριών στην πλατφόρμα γίνεται με δύο τρόπους:
1.- Με κάθε πράξη που συντάσσει ο Ισπανός Συμβολαιογράφος αυτόματα συλλέγονται τα στοιχεία από το Index transaction data base. Επίσης έχει υποχρέωση ο Ισπανός Συμβολαιογράφος δύο φορές το μήνα να καταχωρεί στην κεντρική μονάδα (O.C.P.) συγκεκριμένα στοιχεία από τη συναλλαγή (π.χ. όνομα, επίθετο, ταυτότητα και εθνικότητα των συμβαλλομένων, τίμημα). Η κεντρική μονάδα (O.C.P.) διερευνά τις ύποπτες συναλλαγές από το index και τις στέλνει στην Οικονομική Αστυνομία. Στην πλατφόρμα αυτή καταχωρούνται όλες οι αγοραπωλησίες ακινήτων και οι μεταβιβάσεις μετοχών.
Επίσης οι συμβολαιογράφοι οφείλουν να συμβουλεύονται τη βάση δεδομένων για τον πραγματικό δικαιούχο και τη μετοχική σύνθεση των νομικών προσώπων.
Οι φορολογικές Αρχές , οι δικαστές, οι εισαγγελείς, η οικονομική αστυνομία έχουν δικαίωμα να ζητούν και να λαμβάνουν πληροφορίες από την ηλεκτρονική πλατφόρμα.
Δ.- Egmont Group
Ο οργανισμός Egmont Group είναι ένα ενιαίο σώμα 155 Μονάδων Χρηματοοικονομικών Πληροφοριών (M.X.P.) από όλο τον κόσμο και έχει ως στόχο να ενισχύει και να βελτιώνει την κατανόηση των κινδύνων ΞΧ/ΧΤ μεταξύ των ενδιαφερομένων και παράλληλα να υποστηρίζει και να προωθεί την συνεργασία και την ορθή ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ των Μ.Χ.Π. παγκοσμίως
Παρέχει το Egmont Secure Web, μια ηλεκτρονική πλατφόρμα για την ασφαλή ανταλλαγή τεχνογνωσίας και χρηματοοικονομικών πληροφοριών.
Ε.- Fiu.Net
Η ευρωπαϊκή Επιτροπή προχώρησε στη δημιουργία του ηλεκτρονικού δικτύου FIU.NET για τη σύνδεση των Μ.Χ.Π. της Ε.Ε. σχετικά με τη μεταξύ τους ανταλλαγή πληροφοριών. Το FIU.NET είναι ένα αποκεντρωμένο και εξελιγμένο δίκτυο υπολογιστών που υποστηρίζει τις Μονάδες Χρηματοοικονομικών Πληροφοριών (FlUs) των Κρατών Μελών στην Ευρωπαϊκή Ενωση για την καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας. Το FIU.NET έχει σχεδιαστεί ως ένα εξαιρετικά ασφαλής δίαυλος επικοινωνίας για ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ των μονάδων χρηματοοικονομικών πληροφοριών και της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
ΙΙΙ.- Ενδεικτικοί προειδοποιητικοί δείκτες
Η ομάδα χρηματοπιστωτικής δράσης δημοσιεύει εκθέσεις προσπαθώντας να επισημάνει τα τρωτά σημεία του νομικού επαγγέλματος. Ο σκοπός της κατηγοριοποίησης είναι να προσδιορίσει το βαθμό στον οποίο οι επαγγελματίες νομικοί σε ολόκληρο τον κόσμο είναι ευάλωτοι στους κινδύνους που συνδέονται με το ξέπλυμα του μαύρου χρήματος και τη χρηματοδότηση της τρομοκρατίας, στο πλαίσιο των νομικών υπηρεσιών που αυτοί παρέχουν, και να περιγράψει σχετικούς προειδοποιητικούς δείκτες που μπορεί να είναι χρήσιμοι για τους ίδιους τους επαγγελματίες νομικούς, για τους αυτόνομους φορείς, τις αρμόδιες αρχές και τις διωκτικές υπηρεσίες. Η έκθεση περιγράφει διάφορες μεθόδους για το ξέπλυμα του μαύρου χρήματος και τη χρηματοδότηση της τρομοκρατίας που συχνά χρειάζονται τις υπηρεσίες νομικού. Εξ αντικειμένου, οι δραστηριότητες αυτές ενέχουν τον κίνδυνο αυτό, και όταν οι πελάτες επιζητούν την δόλια χρήση των νομικών υπηρεσιών στους συγκεκριμένους τομείς, ακόμη και οι πλέον νομοταγείς επαγγελματίες νομικοί ενδεχομένως να είναι ευάλωτοι.
Οι μέθοδοι αυτές είναι:
Η δόλια χρήση του λογαριασμού πελατών
Η αγορά ακινήτων
Η δημιουργία εταιρειών και καταπιστευμάτων
Η διαχείριση εταιρειών και καταπιστευμάτων
Η Διαχείριση υποθέσεων πελατών και οι συστάσεις
Οι Διαδικασίες ενώπιον δικαστηρίων
Η δημιουργία και διαχείριση φιλανθρωπικών φορέων
Υπάρχουν προειδοποιητικοί δείκτες για διάφορους παράγοντες και ενδεικτικά σύμφωνα με την κατηγοριοποίηση της FATF , μπορούν να αναφερθούν :
Α.- ΠΡΟΕΙΔΟΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΟΝ ΠΕΛΑΤΗ
Προειδοποιητικός Δείκτης 1: Ο πελάτης είναι υπερβολικά μυστικοπαθής ή αποφεύγει να δώσει στοιχεία σχετικά με:
Ποιος είναι ο πραγματικός δικαιούχος
Από πού προέρχονται τα χρήματα
Προειδοποιητικός Δείκτης 2: Ο πελάτης:
Χρησιμοποιεί εκπρόσωπο ή ενδιάμεσο χωρίς λόγο
Ενεργά αποφεύγει την προσωπική επαφή χωρίς λόγο
Eίναι απρόθυμος ή αρνείται να δώσει πληροφορίες, στοιχεία και έγγραφα που συνήθως απαιτούνται για να καταστεί δυνατή η εκτέλεση της συναλλαγής
Eίναι γνωστό ότι έχει καταδικαστεί για αδικήματα κατά της ιδιοκτησίας, τελεί υπό έρευνα για αδικήματα κατά της ιδιοκτησίας ή έχει σχέσεις με εγκληματίες
Προειδοποιητικός Δείκτης 3: Τα μέρη:
Τα μέρη ή οι εκπρόσωποί τους (και, αναλόγως, οι πραγματικοί ιδιοκτήτες ή οι ενδιάμεσες εταιρείες στην αλυσίδα της ιδιοκτησίας των νομικών προσώπων) έχουν καταγωγή, διαμένουν ή έχουν συσταθεί σε χώρα που χαρακτηρίζεται ως υψηλού κινδύνου
Υπάρχουν προσπάθειες να συγκαλυφθεί ο πραγματικός ιδιοκτήτης ή τα μέρη της συναλλαγής
Β.- ΠΡΟΕΙΔΟΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΗΓΗ ΤΩΝ ΧΡΗΜΑΤΩΝ
Προειδοποιητικός Δείκτης 6: Η πηγή των χρημάτων είναι ασυνήθιστη:
Τα χρήματα λαμβάνονται από ή στέλνονται στο εξωτερικό, ενώ δεν υπάρχει προφανής σχέση μεταξύ της χώρας και του πελάτη
Τα χρήματα λαμβάνονται από ή στέλνονται σε χώρα υψηλού κινδύνου.
Προειδοποιητικός Δείκτης 7: Ο πελάτης χρησιμοποιεί πολλούς τραπεζικούς λογαριασμούς ή λογαριασμούς στο εξωτερικό, χωρίς νόμιμο λόγο
Προειδοποιητικός Δείκτης 13: Υπάρχει αίτημα για αλλαγή των διαδικασιών πληρωμής που είχαν συμφωνηθεί αρχικά, χωρίς εύλογη εξήγηση, ιδίως όταν προτείνονται μέσα πληρωμής που δεν είναι σύμφωνα με την κοινή πρακτική που χρησιμοποιείται για τη δεδομένη συναλλαγή
Γ.- ΠΡΟΕΙΔΟΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΙΛΟΓΗ ΤΟΥ ΔΙΚΗΓΟΡΟΥ (και κατ’ αναλογία και για τον Συμβολαιογράφο)
Προειδοποιητικός Δείκτης 22: Εντολή σε επαγγελματία νομικό χωρίς εμπειρία σε μία συγκεκριμένη ειδίκευση ή χωρίς εμπειρία στην παροχή υπηρεσιών σε περίπλοκες ή ιδιαίτερα μεγάλες συναλλαγές
Προειδοποιητικός Δείκτης 23: Ο πελάτης είναι έτοιμος να πληρώσει σημαντικά υψηλότερες αμοιβές από ό,τι συνηθίζεται, χωρίς λόγο
Προειδοποιητικός Δείκτης 24: Ο πελάτης έχει αλλάξει σύμβουλο πολλές φορές εντός μικρού χρονικού διαστήματος ή έχει προσλάβει πολλούς νομικούς συμβούλους, χωρίς νόμιμο λόγο
Προειδοποιητικός Δείκτης 25: Τη ζητούμενη υπηρεσία αρνήθηκε κάποιος άλλος επαγγελματίας νομικός ή η σχέση με τον προηγούμενο επαγγελματία νομικό διεκόπη.
Δ.- ΠΡΟΕΙΔΟΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΦΥΣΗ ΤΗΣ ΕΝΤΟΛΗΣ
Προειδοποιητικός Δείκτης 26: Η συναλλαγή είναι ασυνήθιστη, π.χ.:
Tο είδος της συναλλαγής που πρέπει να επικυρωθεί σαφώς δεν συνάδει με το μέγεθος, την ηλικία ή τη δραστηριότητα του νομικού προσώπου ή του εμφανισθέντος φυσικού προσώπου
Oι συναλλαγές είναι ασυνήθεις λόγω του μεγέθους, της φύσης, της συχνότητας ή του τρόπου εκτέλεσης αυτών
Yπάρχουν μεγάλες και πολύ σημαντικές διαφορές μεταξύ της δηλωθείσας τιμής και της κατά προσέγγιση πραγματικής αξίας, σύμφωνα με οποιαδήποτε αναφορά η οποία θα μπορούσε να δώσει μία γενική ιδέα για την αξία αυτή ή κατά την κρίση του επαγγελματία νομικού
Eνας μη κερδοσκοπικός οργανισμός ζητά υπηρεσίες για σκοπούς ή για συναλλαγές που δεν συνάδουν με εκείνες που δηλώθηκαν ή δεν είναι συνηθισμένες για το συγκεκριμένο είδος οργανισμού
Προειδοποιητικός Δείκτης 27: Ο πελάτης:
Συμμετέχει σε συναλλαγές που δεν αντιστοιχούν στις κανονικές του επαγγελματικές ή επιχειρηματικές δραστηριότητες
Δείχνει να μην έχει κατάλληλη γνώση της φύσης, του αντικειμένου ή του σκοπού της επαγγελματικής παροχής που ζητείται
Επιθυμεί να συστήσει ή να εξαγοράσει ένα νομικό πρόσωπο ή οντότητα με ασαφή περιγραφή του σκοπού, ή με περιγραφή του σκοπού που δεν σχετίζεται με τις κανονικές επαγγελματικές, εμπορικές ή άλλες δραστηριότητές του, ή με περιγραφή του σκοπού για τον οποία χρειάζεται άδεια, ενώ ο πελάτης δεν έχει την πρόθεση να αποκτήσει την άδεια αυτή
Συχνά αλλάζει νομικές δομές και/ή τους διευθυντές νομικών προσώπων
Ζητά συντομεύσεις ή ανεξήγητη ταχύτητα για την ολοκλήρωση μίας συναλλαγής
Μοιάζει αδιάφορος για την έκβαση της εντολής
Ζητά συστάσεις σε πιστωτικά ιδρύματα προς εξασφάλιση τραπεζικών διευκολύνσεων
Προειδοποιητικός Δείκτης 31: Απουσία τεκμηρίωσης προς υποστήριξη του σεναρίου του πελάτη, προηγούμενων συναλλαγών ή εταιρικών δραστηριοτήτων
Προειδοποιητικός Δείκτης 33: Διαδοχικές συναλλαγές με ακίνητα (τύπου Back to back ή ABC), με ταχέως αυξανόμενη αξία ή τίμημα αγοράς
Προειδοποιητικός Δείκτης 34: Ακύρωση συναλλαγών χωρίς πρόβλημα για το επίπεδο της αμοιβής, ή μετά την είσπραξη των χρημάτων
Προειδοποιητικός Δείκτης 35: Ανεξήγητες αλλαγές στις οδηγίες, ιδίως την τελευταία στιγμή
VΙ.- Σύγχρονες εξελίξεις – Ελληνική Συμβολαιογραφία
Α.- Αξιολόγηση της Ελλάδος από τη FATF- Η συμβολή της Ελληνικής Συμβολαιογραφίας
Από το Μάιο του 2018 έως το καλοκαίρι του 2019 η Ελλάδα βρισκόταν σε καθεστώς αξιολόγησης από ομάδα αξιολογητών της FATF. Τα μέλη της FATF , μεταξύ των οποίων είναι η Ελλάδα και συνολικά απαριθμούνται σε 39 (37 κράτη/δικαιοδοσίες και δύο Οργανισμούς), δεσμεύονται από σαράντα (40) συστάσεις σχετικά με τη νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και από εννέα ειδικές προτάσεις για τη χρηματοδότηση της τρομοκρατίας. Οι συστάσεις αυτές αφορούν προληπτικά μέτρα που πρέπει να ληφθούν από φορείς με υποχρέωση αναφοράς, καθώς και μέτρα βελτίωσης των εθνικών νομικών συστημάτων και της διεθνούς συνεργασίας. Η FATF διασφαλίζει επίσης, ότι οι κανονισμοί αυτοί εφαρμόζονται σωστά και αποτελεσματικά. Τα μέλη της FATF ελέγχονται και αξιολογούνται τακτικά με βάση τις συστάσεις της FATF.
Στο πλαίσιο του 4ου γύρου αξιολογήσεων ομάδα της FATF πραγματοποίησε επιτόπια επίσκεψη στην Ελλάδα τον Νοέμβριο του 2018 προκειμένου να συναντηθεί με τις αρμόδιες Ελληνικές Αρχές και να συζητήσει τα ζητήματα που σχετίζονται με την αποτελεσματικότητα του Εθνικού μηχανισμού ενάντια στο ξέπλυμα χρήματος και τη χρηματοδότηση της τρομοκρατίας καθώς και ζητήματα που αναφέρονται στην έκθεση εκτίμησης Εθνικού Κινδύνου (NRA) που δημοσιεύθηκε. Η Ελληνική Συμβολαιογραφία συμμετείχε ενεργά στην εκπόνηση της έκθεσης εκτίμησης Εθνικού Κινδύνου για τον τομέα των συμβολαιογραφικών υπηρεσιών και έλαβε ιδιαίτερα θετικά σχόλια για την εποικοδομητική συμμετοχή της τόσο από τους παράγοντες του Υπουργείου Οικονομικών όσο και από το Υπουργείο Δικαιοσύνης, που αποτελεί τον εποπτικό φορέα του συμβολαιογράφου ως υπόχρεο πρόσωπο. Στα πλαίσια της αξιολόγησης της Ελλάδας από την FATF διοργανώθηκαν ενημερωτικά σεμινάρια σε συνεργασία με το Υπουργείο Δικαιοσύνης και το Υπουργείο Οικονομικών στους Συμβολαιογραφικούς Συλλόγους στην Αθήνα , στη Θεσσαλονίκη και στην Κρήτη. Επίσης εκπρόσωποι της Ελληνικής Συμβολαιογραφίας συναντήθηκαν με την ομάδα αξιολογητών της FATF αναλύοντας ζητήματα αντιμετώπισης της νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες. Η Εθνική Έκθεση Εκτίμησης Κινδύνου υπογραμμίζει ότι οι Υπηρεσίες που προσφέρουν οι Συμβολαιογράφοι και αφορούν τόσο στις αγοραπωλησίες ακινήτων, όσο και στη σύσταση εταιρειών, ενδέχεται να προσελκύσουν όσους επιδιώκουν τη νομιμοποίηση εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες. Δεδομένου ότι η συμμετοχή των μεσιτών ακινήτων στις αγοραπωλησίες είναι προαιρετική, η υποχρέωση τήρησης των μέτρων δέουσας επιμέλειας στις περιπτώσεις αυτές εμπίπτει αποκλειστικά στους Συμβολαιογράφους. Επιπλέον το γεγονός ότι στις μεταβιβάσεις ακινήτων επιτρέπεται η χρήση μετρητών , αυξάνει την τρωτότητα του επαγγέλματος και επίσης είναι αυξημένος ο κίνδυνος της φοροδιαφυγής .
Αποτέλεσμα της εποικοδομητικής συνεργασίας όλων των αρμόδιων αρχών καθώς και των οργανισμών του Ιδιωτικού Τομέα (Ομάδα μη χρηματοπιστωτικού Τομέα), ήταν η ένταξη της Ελλάδας έπειτα από την έκθεση αξιολόγησης της FATF στις 20.6.2019 στις ΗΠΑ σε διαδικασία κανονικής παρακολούθησης (regular Follow-up), κάτι που το έχει πετύχει περιορισμένος αριθμός χωρών σε παγκόσμιο επίπεδο
Β.- Ελληνική Προεδρεία στην CNUE
Όπως είναι γνωστό η Ελλάδα έχει αναλάβει την Προεδρία της CNUE για το έτος 2020.
Στόχος είναι η στενή συνεργασία με το τμήμα Οικονομικού Εγκλήματος της Ευρωπαϊκής επιτροπής έτσι ώστε η CNUE να βοηθήσει ουσιαστικά την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες. Επίσης θα επιδιώξει να υλοποιήσει τους στόχους που αποφασίστηκαν στη Γενική Συνέλευση της 29 Μαρτίου 2019, ήτοι :
ι.- τη δημιουργία ενός ευρωπαϊκού πλαισίου για την ανάλυση και αξιολόγηση των κινδύνων σε Ευρωπαϊκό Συμβολαιογραφικό επίπεδο
ιι.- το σχεδιασμό προδιαγραφών για ανάπτυξη ενιαίας πρόσβασης σε μια δομημένη λύση που να επιτρέπει και να διευκολύνει τους Συμβολαιογράφους στον εντοπισμό των πελατών υψηλού κινδύνου
ιιι. την εξέταση της χρησιμότητας ενός Ευρωπαϊκού Συμβολαιογραφικού Εργαλείου και τη δυνατότητα ανάπτυξης και δημιουργίας μιας τέτοιας λύσης
VI.- ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Η αντιμετώπιση των εσόδων από παράνομες δραστηριότητες είναι μια συνεχή πρόκληση. Στον τομέα αυτόν ο Συμβολαιογράφος έχει ευθύνη ως υπόχρεο πρόσωπο.
Η χρήση της πλατφόρμας του Κεντρικού Μητρώου Πραγματικού Δικαιούχου είναι πρόσφορο μέσο για γρήγορη και αποτελεσματική εφαρμογή των υποχρεώσεων του προς όφελος του πολίτη και των δημοσίων Αρχών.
Η αναφορά της ύποπτης συναλλαγής με ηλεκτρονικό τρόπο διασφαλίζει την απαραίτητη μυστικότητα, διαφάνεια και την ασφάλεια του σε ένα τόσο κρίσιμο ζήτημα.
Στην σύγχρονη κοινωνία, ο Ευρωπαίος Συμβολαιογράφος, πρέπει να βοηθηθεί και να έχει στη διάθεση του αποτελεσματικά μέσα για να ανταποκριθεί με ασφάλεια στον καινούριο ρόλο και αποστολή που αναλαμβάνει.
Οι Κοινοτικές οδηγίες αλλά και η κάθε Εθνική Νομοθεσία, παρέχουν το νομικό πλαίσιο στον Συμβολαιογράφο, έτσι ώστε να ασκήσει τα καθήκοντά του ως Δημόσιος Λειτουργός στην ολοένα και αυξανόμενη πρόκληση της νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες. Ίσως όμως αυτό να μην είναι αρκετό. Η εγρήγορση και η προσοχή για την αντιμετώπιση της νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες είναι μια πραγματική καθημερινότητα, μια καθημερινή μάχη.
Η Ελληνική Προεδρία σε συνεργασία με την C.N.U.E. θα πρέπει να προσπαθήσει για την κατασκευή μιας Ευρωπαϊκής πλατφόρμας, στην οποία θα εμπεριέχονται κοινοί δείκτες κινδύνου, θα αξιολογείται με αντικειμενικό τρόπο η κάθε συναλλαγή και θα παρέχονται οι αναγκαίες πληροφορίες στον Ευρωπαίο Συμβολαιογράφο, για να προβεί χωρίς κίνδυνο είτε στην κατάρτιση της συναλλαγής, είτε στην υποβολή αναφοράς ύποπτης συναλλαγής στην αρμόδια Εποπτική του Αρχή.
Η Τεχνολογία μπορεί να μας υπηρετήσει, να μας βοηθήσει και να διαφυλάξει την ακεραιότητα μας, δεδομένου ότι η καταπολέμηση του ξεπλύματος μαύρου χρήματος και της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας σύμφωνα με την έκθεση της FATF προϋποθέτει ότι ο Συμβολαιογράφος:
Βρίσκεται σε εγρήγορση για τους προειδοποιητικούς δείκτες που υποδηλώνουν ότι ο πελάτης επιδιώκει να τον εμπλέξει σε εγκληματική δραστηριότητα.
Επιλέγει να τηρήσει το νόμο, τις δεοντολογικές του υποχρεώσεις και τους ισχύοντες επαγγελματικούς κανόνες, και
Μπορεί να διακρίνει τις σύννομες επιθυμίες του πελάτη από τις συναλλαγές και τα σχέδια που έχουν στόχο να αποκρύψουν ή να προωθήσουν εγκληματική δραστηριότητα ή να εμποδίσουν τη δίωξη.
Ο συμβολαιογράφος πρέπει να βρίσκετε συνέχεια σε εγρήγορση δεδομένου ότι:
Αναλόγως του βαθμού που τα προϊόντα παράνομων δραστηριοτήτων έχουν ήδη υποβληθεί σε διαδικασία ξεπλύματος, ενδεχομένως να μην υπάρχουν ουσιαστικά προειδοποιητικοί δείκτες για τον συμβολαιογράφο κατά τη διάρκεια της συναλλαγής ή ο πελάτης να μπορεί να παρέχει πειστικές εξηγήσεις για οποιονδήποτε γενικό προειδοποιητικό δείκτη προκύψει.
Σε άλλες υποθέσεις, ενδεχομένως να υπάρχουν προειδοποιητικοί δείκτες, αλλά λόγω της έλλειψης ενημέρωσης ή κατάλληλων συστημάτων, ο Συμβολαιογράφος να μην είναι σε θέση, είτε να διακρίνει είτε να εντοπίσει τους προειδοποιητικούς δείκτες ή δεν είναι σε θέση να αντιληφθεί και να εκτιμήσει τη σοβαρότητα αυτών.
Ο συμβολαιογράφος πρέπει να μεριμνά για τη λήξη των εξής μέτρων:
α.- συνεχή ενημέρωση για τις σύγχρονες μορφές της νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες και χρηματοδότησης της τρομοκρατίας.
β.- σχεδιασμός, εφαρμογή και διαρκής επικαιροποίηση των ανάλογων και κατάλληλων εσωτερικών συστημάτων ασφάλειας και ελέγχου για την αποτροπή της νομιμοποίησης παρανόμων εσόδων και της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας.
γ.- διαρκής ενημέρωση των υπαλλήλων και των συνεργατών τόσο για τις μεθόδους που χρησιμοποιούν οι δράστες της νομιμοποίησης παρανόμων εσόδων και της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας, καθώς και για τις υποχρεώσεις που προκύπτουν.
Με την βοήθεια της Τεχνολογίας, η κατασκευή και χρήση μιας ενιαίας Ευρωπαϊκής πλατφόρμας, μπορεί να είναι το αποτελεσματικό μέσο έτσι ώστε ο Ευρωπαίος Συμβολαιογράφος, ως υπόχρεο πρόσωπο για την πρόληψη της νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες, να ασκεί το λειτούργημα του με ασφάλεια χωρίς να έχει την αγωνία λανθασμένης μη συμμόρφωσης του προς τις υποχρεώσεις του με συνέπεια την επιβολή κυρώσεων.
Ο Συμβολαιογράφος που είναι ο εγγυητής της ασφάλειας των συναλλαγών, της ασφάλειας του πολίτη, θα πρέπει να έχει και ο ίδιος την νομική ασφάλεια κατά την εκτέλεση των καθηκόντων του.
Πηγές :
Οδηγία (ΕΕ) 2015/849 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 20ης.5ου .2015
«Σχετικά με την πρόληψη της χρησιμοποίησης του Χρηματοπιστωτικού Συστήματος για τη νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες δραστηριότητες για την χρηματοδότηση της τρομοκρατίας».
Νόμος 4557/2018 (ΦΕΚ Α 139/30-7-2018) «Πρόληψη και καταστολή της νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες και της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας» (ενσωμάτωση της Οδηγίας 2015/849/ΕΕ και άλλες διατάξεις)
Αιτιολογική Έκθεση του Ν. 4557/2018
ΠΟΛ 1204/30-10-2018 της Γενικής Διεύθυνσης Φορολογικής Διοίκησης Διεύθυνσης Ελέγχων (ΑΑΔΕ)
ΠΟΛ 1185/23-7-2013 της Γενικής Διεύθυνσης Φορολογικής Διοίκησης Διεύθυνσης Ελέγχων (ΑΑΔΕ)
Υπ’ αριθμόν 67343/ΕΞ/19.6.2019 απόφαση του Υπουργού Οικονομικών (ΦΕΚ Β 2443/20.6.2019)
Έκθεση της ομάδας Χρηματοπιστωτικής Δράσης (FATF) για τα τρωτά σημεία του νομικού επαγγέλματος στο πλαίσιο της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και της χρηματοδότηση της τρομοκρατίας
Έκθεση εκτίμησης Εθνικού Κινδύνου για τη νομιμοποίηση εσόδων από εγκληματικές ενέργειες και τη χρηματοδότηση της τρομοκρατίας NRA (Οκτώβριος 2018)
«Οι Υποχρεώσεις Συμμόρφωσης των Συμβολαιογράφων στο Ν. 3691/2008 για την Πρόληψη και Καταστολή της Νομιμοποίησης Εσόδων από Εγκληματικές Δραστηριότητες και την Χρηματοδότηση της Τρομοκρατίας» Σταύρος Κάτσιος – Περιοδικό «NOTARIOS» Τεύχος 25
BONNES PRATIQUES DANS LE DOMAINE DE LA LUTTE CONTRE LE BLANCHIMENT D’ ARGENT ET LE FINANCEMENT DU TERRORISME DANS LE SECTEUR NOTARIAL – Έκδοση της UINL έτος 2018
Ηλεκτρονική πλατφόρμα Ισπανικής Συμβολαιογραφίας (OCP)